Borba protiv trockizma u KP Jugoslavije

Za srpsko izdanje ove knjige,  predgovoru francuskog izdanja dodajemo nekoliko narednih stranica posvećenih Jugoslaviji i trockizmu u Jugoslaviji, stranica koje su redigovane u saradnji sa Pavluškom Imširovićem, prevodiocem ovog srpskohrvatskog izdanja, na osnovu informacija iz istorije KPJ koje je on prikupio.

Posle zabrane KPJ 1920 godina, direkcija KPJ je premeštena uglavnom u Moskvu i podčinjena najpre zinovjevskom a potom staljinističkom glajhšaltovanju kadrova i političke linije – sa jednom kratkom epizodom pod buharinovskim vođstvom Kominterne (oko šestog kongresa Kominterne).

KPJ je osnovana 1919. godina kao najsnažnija KP na Balkanu, a zabranjena je i desetkovana policijskom represijom već krajem 1920. godine – nakon velikog uspeha na izborima 1920. Uprkos tome, KPJ do 1928. godine održava četiri svoja prva kongresa, a onda u narednih 20. godina ne održava nijedan. Peti kongres KPJ održan je tek u leto 1948. godine. Taj period od 20 godina (1928-1948) je period rigidne staljinizacije KPJ, staljinizacije koja kulminira sa likvidacijom CK Milana Gorkića (Josip Čižinski) 1937. i imenovanjem Josipa Broza Tita za generalnog sekretara 1940. godine (a ne 1937, kako se to tvrdi u službenim legendama).

Frakcijske podele boljševičke partije posle Lenjina zahvatale su uglavnom aparat KPJ u Moskvi i nisu prenošene u partijsku organizaciju u zemlji. U KPJ se nikada nije formalno konstituisala nikakva trockistička frakcija. Uprkos tome,  težište političke aktivnosti direkcije KPJ i njenih organa u periodu staljinizacije je upravo na borbi protiv trockizma. „Proleter“, glavna publikacija CK KPJ od 1929. do 1942. skoro da nema broja u kome se borbi protiv trockizma ne daje centralno mesto, a sadržaj te borbe uglavnom se prenosi iz Staljinovih moskovskih publikacija i po direktivama staljiniziranog aparata Kominterne.

Današnjem, a i ondašnjem, neobaveštenom čitaocu može i mogla je izgledati čudna i potpuno proizvoljna ta furiozna hajka protiv trockizma u partiji u kojoj nikada nije bilo nikakve konstituisane trockističke frakcije i u kojoj se nikada niko nije javno deklarisao kao trockist. Staljinistička borba protiv „trockizma“ zapravo je bila rđavo prikrivena borba protiv svakog pokušaja marksističke, revolucionarne artikulacije klasne borbe proletarijata. A revolucionarna orijentacija u klasnoj borbi proletarijata itekako je imala svoje realne i duboke, moćne korene u marksističkim tradicijama KPJ nasleđenim od balkanskih radničkih partija, od kojih su dve (Srpska socijaldemokratska partija i bugarski „tešnjaci“ – levo krilo bugarske Socijaldemokratske partije) pripadale onoj revolucionarnoj manjini u Drugoj Internacionali koja je zajedno sa ruskim boljševicima i menjševicima glasala protiv ratnih kredita u svojim nacionalnim parlamentima i koja je zajedno sa boljševicima osnivala Komunističku internacionalu paralelno sa osnivanjem KPJ.

Staljinistička borba protiv trockizma u Kominterni i KPj zapravo je bila formula i kodno ime borbe kontrarevolucionarne parazitske staljinističke birokratije protiv kontinuiteta tih revolucionarnih proleterskih tradicija, protiv tradicija marksizma i boljševizma-lenjinizma, protiv klasne borbe koju je ta birokratija izdavala i gušila svojom politikom klasne saradnje izražene u formuli „miroljubive koegzistencije“ i „socijalizma u jednoj zasebnoj zemlji“. Te revolucionarne tradicije nisu bile ukorenjene samo u organizacionom aparatu KPJ, nego i u njenom najširem članstvu i u balkanskim radničkim masama i ni najkrvavije Staljinove i Titove birokratske čistke ih nikada nisu u potpunosti iskorenile. Zahvaljujući upravo vitalnosti tih potiskivanih i istrebljivanih tradicija, mobilisane radničke mase i članstvo KPJ su u izuzetnim istorijskim okolnostima Drugog svetskog rata mogli prinuditi svoje birokratizovano vođstvo da raskine sa buržoaskom državom  i da stane na čelo NOB-a i jugoslovenske socijalističke revolucije i osvoji vlast u njima.

Razmere staljinističkih čistki u KPJ zaista su bile monstruozne. Skoro sav stari rukovodeći kadar partije uništen je u Staljinovim konc-logorima i u kazamatima Staljinove tajne policije, NKVD-a. Pobijeno je oko 1000 rukovodećih kadrova KPJ, a od 7 generalnih sekretara KPJ, samo Tito i Triša Kaclerović su umrli prirodnom smrću (Triša Kaclerović samo zahvaljujući činjenici da se već 1928. godine demoralisan povukao iz svake političke aktivnosti). Od ostalih petorice, samo je Đuru Đakovića ubio otvoreni klasni neprijatelj – policija kraljevine Jugoslavije – dok su Filip Filipović, Sima Marković, Jovan Mališić i Milan Gorkić (Josip Čižinski) pobijeni u Sovjetskom savezu. Milan Gorkić je streljan u Moskvi već u junu 1937, ali je „Proleter“ tek u maju 1939. objavio saopštenje CK KPJ da je Gorkić isključen iz partije kao „frakcionaš i štetočina“. Njegov glavni politički „zločin“ bio je taj što je, na osnovu neposrednih praktičnih iskustava evropske klasne borbe, kritikovao politiku „narodnih frontova“ u Španiji i Francuskoj 1936. Drugi Gorkićev „zločin“ bio je taj što je samog Josipa Broza Tita tretirao kao običnog smušenog mediokritetskog aparatčika Kominterne i NKVD-a. Svi jugoslovenski dobrovoljci u Internacionalnim brigadama u španskom građanskom rat – osim onih koji su bili gangsterske ubice u službi NKVD-a, Staljinove tajne policije – sumnjičeni su i optuživani za trockizam i ne malo njih je, po Titovom naređenju, likvidirano u partizanskim jedinicama  tokom oslobodilačkog rata 1941-1945 (Žikica Jovanović-Španac, Ivan Antonov-Srebrenjak, Ratko Pavlović-Ćićko, Marko Orešković…)  Njihov najveći „zločin“ bilo je to što su se na konferenciji jugoslovenskih komunista, dobrovoljaca u internacionalnim brigadama, u Barceloni 1938, jednoglasno izjasnili protiv Titovog preuzimanja CK KPJ i za to kandidovali Blagoja Parovića koga je ubrzo potom u Španiji likvidirao Vlajko Begović, jedan od NKVD egzekutora.

Prvi javni glas iz redova staljiniziranog vođstva KPJ, glas koji je progovorio o masovnom staljinističkom teroru protiv svih, pa i jugoslovenskih, komunista bila je knjiga Živojina Pavlovića, člana Gorkićevog CK KPJ iz 1937. godine. Bežeći od staljinističke represije, Živojin Pavlović je krajem 1940. godine u Beogradu objavio knjigu „Bilans sovjetskog termidora“. Zahvaljujući ugovoru o saradnji između Staljinove vlade i vlade kraljevine Jugoslavije i svežeg diplomatskog priznavanja  SSSR od strane Kraljevine Jugoslavije (nakon Hitlerove okupacije Francuske i njegovog konačnog osvajanja zapadne Evrope), aparat KPJ je uspeo da od vlade Cvetković-Maček izdejstvuje zabranu te Pavlovićeve knjige i najveći deo njenog tiraža zaplenila je policija već u štampariji, a potom i uništila, ali je knjiga ipak preživela i dočekala i nova izdanja 1989. i kasnijih godina. Šezdesetih godina, kopije te Pavlovićeve knjige  masovno su  cirkulisale u redovima opozicione komunističke omladine u Jugoslaviji. U predgovoru te svoje knjige Živojin Pavlović kaže:

 

„Još od prvih procesa i streljanja u Moskvi, mnogima od nas bilo je jasno da je tamo počeo konačni obračun između staljinske birokratije sa jedne, i starih boljševičkih kadrova koji su ostali verni starim partijskim principima i njenom programu sa druge strane. Jasno je bilo i laiku da je u pitanju, ne borba između revolucije i „špijuna i izdajnika“, već da je u pitanju borba oko zavođenja ličnog režima kome se na čelu nalazi Staljin, a protiv stvarnih šefova boljševičke partije, pobornika demokratije u istoj i prava autokritike članova partije. Retki su bili, takođe, oni koji su verovali u istinitost vešto insceniranih procesa i nemogućih optužbi i samooptužbi. Naprotiv, svi oni koji su poznavali unutrašnje borbe u Boljševičkoj partiji, kao i do koje su mere doprle zaoštrenosti između pojedinih shvatanja, znali su da je u pitanju početak definitivne likvidacije opozicionih grupa i zavođenje lične diktature Staljina i njegove klike, a to je bilo moguće samo na leševima opozicionara raznih nijansi, zapravo svih onih koji su bili protiv diktature jedne ličnosti u partiji, i koji su pamtili u istoj druga vremena. Jasno je bilo, takođe, da su opozicionari pokušali još jednom, i poslednji put, da sačuvaju partiji koliko-toliko lenjinski karakter i njene osnovne principe, unutrašnju demokratiju i pravo kritike, i da isprave greške koje je birokratija napravila prilikom nasilne kolektivizacije i industrijalizacije zemlje, ali da je taj pokušaj utopljen u krvi od strane kremaljskih termidoraca na čelu sa Staljinom.

No, i pored toga što smo bili ubeđeni u lažnost optužbi i izlišnost ovakvog načina likvidacije opozicije starih boljševika (kada je ostalo mnogo čovečnijih sredstava na raspolaganju staljinskoj birokratiji), „disciplina“ nas je sprečavala da se stavimo na stranu progonjenih, na stranu žrtava staljinske klike, i da ustanemo protiv ovog izlišnog i žalosnog krvavljenja. Ta „disciplina“, koja u našem rečniku ne znači ništa druto do slepa pokornost, ne partiji, nego kliki koja joj se momentalno nalazi na čelu, sprečila nas je da ustanemo u odbranu političkih zatvorenika i osuđenika i da za njih tražimo bar ona prava koja tražimo za naše političke jednomišljenike od buržoaskih režima, jer ta prava, nažalost, nemaju u boljševičkoj Rusiji ni komunisti nekonformisti. Da smo to učinili prvih dana klanja u Moskvi, kao što je mislio Rapoport i ostali, sačuvali bi na taj način bezbroj života ruskih komunista, čime bismo izvršili našu komunističku dužnost i skinuli sa sebe odgovornost moralnih saučesnika u ovim užasnim pokoljima starih boljševika.

Pored „discipline“, razlog ovog zločinačkog ćutanja ležao je još u tome, što smo verovali da će same ruske mase i pored sveg terora, a naročito partijsko članstvo, moći kroz partiju, ako ništa drugo, a ono bar zaustaviti masovni pokolj najboljih partijskih kadrova. U ovo smo verovali, jer na žalost, naročito mi koji smo bili izvan Rusije, imali smo još iluziju o pravima članstva sa jedne, i nismo imali pojma o užasnom teroru koji je GPU zaveo u SSSR-u sa druge strane. Najzad, ćutali smo i zbog toga što je međunarodna situacija bila vrlo teška te smo smatrali da nije trebalo učiniti ništa što bi moglo ubiti poverenje radničkih masa izvan Rusije u Sovjetsku Uniju, kao i da je to unutrašnja stvar Boljševičke partije, čije će članstvo umeti prebroditi i ovu krizu bez velikih posledica po režim, i sačuvati partiju od rascepa. Verovali smo da će ruski proletarijat, koji je znao i umeo srušiti carizam, znati i umeti, takođe, obuzdati i ovu šaku birokrata i nasilnika, koji su tamo zaveli režim, u kome jedna bivša princeza ili princ, imaju više prava nego jedan boljševik, bivši predsednik Sovjetske vlade.

I zbilja, da se ovaj staljinski teror nije proširio i na ostale strane komunističke partije, članice Kominterne, pa i na samu Kominternu, kao i da nije došlo do saveza između Hitlera i Staljina, prešli bismo preko svega ovoga, uvek u nadi da će se reakcija partijskog članstva osetiti, a simptomi su se osećali skoro u celoj Sovjetskoj Uniji. Ali, kada je izvršen pokolj i stranih komunista, i kada je docnije došlo do otvorenog saveza između Hitlerovske Nemačke i Staljinske Rusije, kada su se prvi put, jedna pored druge, zalepršale zastave srpa i čekića i kukastog krsta, puklo nam je pred očima da je tamo u pitanju početak likvidacije boljševizma, zavođenje lične diktature Staljinove i proširenje staljinskog terora i na strane partije, koje bi na taj način postale obične agenture moskovske policije i njenih šefova, a to dalje znači likvidirati u tim partijama demokratiju i pravo kritike, te dovršiti klanje svih komunista nekonformista i na strani kao i u Sovjetskoj Uniji. Zavesti i u njima režim slepe pokornosti nekom puzavcu, koji još ima poverenje staljinske policije.“

 

Zbog te knjige, Tito je Živojina Pavlovića streljao krajem 1941. godine u Užicu, prvom makar i samo privremeno oslobođenom gradu u okupiranoj Evropi, – nakon bezuspešnih pokušaja da mu najsurovijom torturom iznude lažno priznanje da je uvek bio „fašistički i policijski agent“  infiltriran u vrh KPJ. Pavlović je umro hrabro i nije poklekao pred svojim staljinističkim krvnicima.

Svi jugoslovenski komunisti koji se nisu pokorno priklanjali Staljinu, politici „narodnih frontova“ i Staljinovom paktu sa Hitlerom 1939-1941. proglašavani su trockistima i bili su određeni za odstrel. Svi koji su, protivno partijskoj disciplini, čak i samo od početka aprila (kada je Jugoslavija okupirana) pa do jula 1941. odbijali da fašističke okupacione trupe u Jugoslaviji i trupe kvislinškog ustaškog režima Ante Pavelića posmatraju kao saveznike Sovjetskog Saveza i Kominterne (a time i KPJ), bili su najsurovije progonjeni upravo od KPJ. Jedna od najtragičnijih epizoda tog progona 1941. godine je sabotiranje begstva hrvatskih komunista koji su bili zatočeni u ustaškom logoru Kerestinec kod Zagreba. U tom logoru likvidirano je preko 300 jugoslovenskih komunista i antifašista koji su izveli oružanu pobunu, savladali stražu i uspešno pobegli iz tog konc-logora, ali su onda bili prepušteni uništenju od ustaških trupa jer im Titov staljinizirani aparat KPJ nije obezbedio obećanu podršku i pomoć da se prebace u partizanske odrede u hrvatskim i bosanskim planinama.

Nakon što je Staljin, u pokušajima da jugoslovensku socijalističku revoluciju  potpuno potčini interesima Kremlja, ekskomunicirao KPJ iz Kominforma i zapretio vojnom intervencijom u Jigoslaviji, Četvrta Internacionala je odlučno stala u odbranu jugoslovenske revolucije i od imperijalizma i od staljinizma i na tim pozicijama je ostala i onda kada je raskinula sve političke veze sa Titovom birokratijom – kada je ova glasala za američku intervenciju u Koreji (1950).

Uprkos krvavim staljinističkim čistkama koje su desetkovale komunističku partiju Jugoslavije, uprkos sistematskoj demoralizaciji i dezorganizaciji koje je staljinizam godinama sejao u svetskom, pa i balkanskom radničkom pokretu, revolucionarna mobilizacija masa i članstva KPJ oslobodile su Jugoslaviju, razvlastile kolaboracionistički kapital i prinudile KPJ da posle rata odbije da se pokori političkom, ekonomskom i socijalnom diktatu Kremlja. Ta snaga prinudila je Tita da 1948. stane na stranu jugoslovenske revolucije protiv njegovog moskovskog „hazjajina“ (gazde).

Do ponovne organizovane i javne pojave trockizma, boljševizma-leninizma, u Jugoslaviji dolazi posle masovnog talasa radničkih štrajkova i studentskih demonstracija u 60-tim godinama prošlog veka. Taj talas masovne radničke i omladinske mobilizacije zaustavio je masovna otpuštanja radnika i tržišne reforme započete 1963 – reforme koje su zapravo bile početak stupanja jugoslovenske birokratije, pdo pritiskom imperijalizma, na put kapitalističke restauracije.

U 1971. dolazi i do prvog srpsko-hrvatskog izdanja 6 Trockijevih knjiga („Izdana revolucija“ u 2 toma, „Permanentna revolucija“, „Između imperijalizma i revolucije“, „Novi kurs“, „Terorizam i komunizam“ i „Književnosti i revolucija“), ali odmah potom i do policijske represije i do javnog političkog suđenja studentskoj trockističkoj grupi koja je uhapšena početkom januara, a osuđena u julu 1972. godine na kazne zatvora od po 2 godine zbog osnivanja Inicijativne grupe za revolucionarnu radničku partiju Jugoslavije. Prevodilac ovog srpskog izdanja ove knjige, Pavluško Imširović, danas već veteran Četvrte internacionale, bio je jedan od uhapšenih i osuđenih na tom procesu i jedini je koji se tada pred sudom javno i otvoreno izjasnio kao trockista.

Jugoslovenska sekcija Četvrte Internacionale delatna je i danas i u prvim je redovima nezavisne borbe radničke klase u bivšoj Jugoslaviji i, zajedno sa drugim nezavisnim radničkim aktivistima, okupljenim u Radničkom političkom savezu, izdaje Jugoslovensku radničku tribinu na programskim osnovima borbe protiv rata i eksploatacije, protiv privatizacije i ukidanja radnog prava, za pravo na rad, mir i besplatno obrazovanje, za obnovu nezavisnog radničkog pokreta i nezavisnih radničkih sindikata i političkih organizacija, za proterivanje svih stranih trupa sa Balkana, protiv imperijalističkog mrvljenja i rekolonizacije Balkana, za nezavisnu i slobodnu Balkansku federaciju svih naroda Balkana, za obnovu socijalističke i federativne Jugoslavije kao jednog od prvih koraka ka toj balkanskoj federaciji slobodnih balkanskih naroda. Zajedno sa nezavisnim radničkim organizacijama Evrope i celog sveta, okupljenim u Međunarodnom radničkom savezu, Radnički politički savez vodi odlučnu borbu protiv supranacionalne i totalitarne Evropske unije, luđačke košulje koju USA imperijalizam navlači svim nacijama Evrope da bi ih podčinio svom svetskom protektoratu – za slobodnu evropsku federaciju slobodnih i suverenih evropskih naroda. Radnički politički savez je jedan od osnivača Međunarodnog radničkog saveza, osnovanog početkom januara 1991. na svetskoj otvorenoj radničkoj konferenciji u Barceloni na programskoj osnovi Manifesta protiv rata i eksploatacije, Manifesta koji je usvojila ta osnivačka konferencija.

 
Žan-Žak Mari i Pavluško Imširović – Predgovor srpskohrvatskom izdanju knjige „Trockizam i trockisti“. Polinom, Beograd 2011.